ANALIZE

Prema kriterijima American Rheumatism Association (danas American College of Rheumatology).

Potkožni reumatoidni čvorići obično ne idu u rane znakove ali se kasnije javljaju u manje od 30% bolesnika, obično na mestima pritiska i podražaja (npr. ekstenzorna površina podlaktice). Visceralni čvorići, obično asimptomatski, često nastaju u težim oblicima RA. Druge vanzglobne promene su vaskulitis s trofičnim ulkusima nogu, mononeuritis multiplex, izlivi u pleuru ili perikard, plućni čvorovi i fibroza, perikarditis, miokarditis, limfadenopatija, Feltyjev sindrom, Sjögrenov sindrom i episkleritis. Vratne promjene mogu izazvati atlantoaksijalnu subluksaciju  i kompresiju kralježnične moždine, što se pogoršava ekstenzijom vrata.
Klinički je tok nepredvidljiv. Bolest najbrže napreduje prvih 6 god. a 80% bolesnika u 10 god. razvije trajne zglobne abnormalnosti.

Dijagnoza

Na RA ukazuje simetrična upala više zglobova. Dijagnostičke kriterijume donosi TBL. 34–1; traži se ispunjavanje ≥4 od navedenih. Bolesnicima treba odrediti RF, snimiti radiogram šaka i stopala, odnosno drugih zahvaćenih zglobova radi praćenja erozivnih promjena.
RF, protutijelo na humani γ–globulin, nalazi se u oko 70% bolesnika, ali se, obično u niskom titru, nađe i u drugim bolestima, posebno kolagenozama (npr. SLE), granulomatozama, kroničnim infekcijama (npr. virusni hepatitis, TBC, SBE) i malignim bolestima. Niske razine RF se nalaze i u 3% opće populacije, a u 20% starijih osoba. Titar RF >1:80 mjeren lateks aglutinacijom govori za RA. Danas se RF većinom određuje nefelometrijski, a normalni rasponi se razlikuju među laboratorijima.
Protutijela na citrulinirane peptide (engl. anti–cyclic citrullinated peptide = anti–CCP) visoko su specifična (90%) i osetljiva (96%) za RA i korisna su u diferencijalnoj dijagnozi ranog poliartritisa.
Prvih meseci bolesti radiogrami pokazuju tek otok mekih tkiva. Kasnije se javljaju periartikularna osteoporoza, suženje zglobne pukotine (hrskavice) i rubne erozije, koje se često javljaju već prve godine, ali mogu nastupiti u svako vreme. Ranu upalu i erozije zgloba pre otkriva MR.
Nakon što je postavljena dijagnoza, dodatne pretrage ukazuju na komplikacije ili neočekivane promene. Analizira se kompletna krvna slika. U 80% slučajeva se nalazi normokromna ili blago hipokromna, normocitna anemija, a Hb je mahom >100 g/L; ako bude niži u pitanju je prateća sideropenija ili neki drugi uzrok. U 1–2% slučajeva nalazi se neutropenija, često uz splenomegaliju (Feltyjev sindrom). Reaktanti akutne faze (npr. trombocitoza, ubrzana SE, visok CRP) odražavaju aktivnost procesa. Česta je blaga poliklonska hipergamaglobulinemija. SE je ubrzana u 90% bolesnika s aktivnim RA. Komplement u serumu je uredan ili povišen.

Pretraga sinovijalne tecnosti je važna pri svakom novonastalom artritisu ili izlievu radi diferenciranja sličnih stanja (npr. septički ili kristalni artritis). U aktivnoj fazi RA sinovijska je tecnost sterilna, zamućena, žuta i manje viskozna, obično sadrži 10.000–50.000 L/μl; prevladavaju granulociti, no >50% mogu biti limfociti ili drugi mononukleari. Na razmazu se nalaze citoplazmatske inkluzije, koje se vide i u drugim upalnim izlivima, ali nema kristala.
Diferencijalna dijagnoza: Na RA naliči niz bolesti. Neki bolesnici s kristalnom artropatijom mogu čak ispunjavati kriterije RA, no analiza sinovijske tekućine rešava dijagnozu: nalaz kristala otklanja RA. Oštećenje zglobova uz potkožne čvoriće nalazi se pored RA i u gihtu, amiloidozi i hiperkolesterolemiji, pa je potrebna aspiracijska ili bioptička pretraga.
SLE se obično razlikuje po kožnim promjenama na površinama izloženim svjetlu, po alopeciji, po lezijama sluznice ustiju i nosa, po izočnosti erozija čak i kod dugotrajnog artritisa, a zglobni izljev sadrži većinom <2000 L/μl (pretežno mononukleari), po protutijelima na dvostruku DNK uzvojnicu, po oštećenju bubrega te niskom komplementu. Sličan se artritis opaža i pri drugim kolagenozama (npr. PAN, SS, dermatomiozitis ili polimiozitis) ili postoje promjene u smislu više bolesti, što govori za sindrom preklapanja ili MCTD. Zglobovi mogu biti zahvaćeni i sarkoidozom, Whippleovom bolešću, retikulohistiocitozom i drugim sustavnim bolestima, gdje u diferenciranju obično pomaže biopsija.
Psorijatični artritis je asimetričan, a RF nije povišen, no razlikovanje nije lako ako nema promena kože ili noktiju. Tada zna biti ključno oštećenje distalnih interfalangealnih (DIP) zglobova uz izraziti arthritis mutilans. Ankilozantni spondilitis (str. 290) razlikuje se po zahvaćanju spinalnih i aksijalnih zglobova, izočnosti potkožnih čvorića i po negativnom RF testu.